Wilde cichorei – Cichorum intybus
Cichorei is een kleine, paardenbloemachtige plant uit de omposietenfamilie van ongeveer 30 cm breed maar met een bloemstengel tot wel 1,2 meter hoog. Hij staat graag op een open, zonnige plek en doet het in elke grondsoort. In vruchtbare grond bloeit hij het meest weelderig
en komen er zowel hommels, honingbijen en solitaire bijen op af.
Niet alle vormen van deze diep wortelende inheemse plant zijn verblijvend. Veel gecultiveerde vormen zijn een- of tweejarig. In het eerste jaar staat er dan een rozet van bladeren die op paardenbloemblad lijken. Laten staan dus als je het tweede jaar van de prachtig helderblauwe bloemen wilt genieten. De bloemen beginnen in juli al te bloeien maar de blauwe bloemkleur lost gemakkelijk op in water. Daardoor zijn oudere bloemen na een paar regenbuiten witter. In een warm jaar, zoals dit jaar, bloeien ze in oktober nog steeds.
Het hele groeiseizoen kun je het blad eten in een salade. Het is wel wat bitter. Je kunt het blad ook enkele minuten koken. In de herfst en de winter zijn de wortels oogstbaar. Geroosterd kun je ze gebruiken als koffievervanger. En als je ze niet meteen allemaal wilt gebruiken bewaar je
ze in zand. Vooral in de negentiende eeuw en in de periode van de Tweede Wereldoorlog gebruikte men de gemalen wortels als koffiesurrogaat vanwege het hoge gehalte aan inuline.
Inuline is een oplosbare voedingsvezel, die de gezondheid van je darmen, hart en stofwisseling kan verbeteren. Nu wordt cichorei weer op vrij grote schaal verbouwd voor de productie van inuline. In het donker opgekweekt kennen we de cichorei als witlof.
Dankzij de diepe wortels is wilde cichorei een goede mineralenverzamelaar. Omdat de cichorei veel langs wegen staat heeft hij de bijnaam ‘wegenwachter’.

Commissie Natuurlijk Tuinieren
natuurlijktuinieren@onsbuitenleiden.nl

In het winkeltje op Ons Buiten heb je de keuze uit verschillende soorten tuinaarde. Maar wat zit er precies in en wat doen ze met de bodem, het ‘thuis’ van onze planten en met het bodemleven?
Bomen, planten, struiken, knollen en wortels voelen zich thuis in een gezonde bodem en voeden zich ermee. Maar die bodem wil ook wat. Als hij te veel wordt opgegeten zonder dat hij iets terug krijgt, lokt hij heermoes, paardenbloemen, ridderzuring en andere planten die hem minder schraal maken doordat ze met hun penwortels uit diepere lagen voedingsstoffen naar boven brengen. Veel tuinders versjouwen daarom in het voorjaar zakken grond uit het winkeltje naar de tuin. Wat zit er in die zakken en wat doet het met de grond?
Inmiddels weten we dat we beter geen turf kunnen gebruiken. Turf is gedroogd veen. Ideaal als potgrond, want de grond is in eeuwen tijd gevormd door plantenresten uit moerasland. Het heeft een goede structuur, heeft een lage zuurgraad en een goede sponswerking. Het houdt dus water vast. En het is betrekkelijk goedkoop. Waarom zou je dan kiezen voor de duurdere biologische potgrond en tuinaarde van bioKultura? Dat zit zo.
Nederland bestond voor een groot deel uit hoogveen. Dat is in de loop der eeuwen afgegraven om te gebruiken als brandstof. Nu zijn de overgebleven hoogveengebieden in Nederland beschermd natuurgebied. We halen daarom de turf voor de universele potgrond uit Duitsland en uit de Baltische staten, treinladingen vol. Het is een goedkope grondstof.
Daar komt bij dat het afgraven van veen klimaatverandering stimuleert. In veengebieden liggen namelijk enorme hoeveelheden koolstof opgeslagen en dat komt bij het ontwateren en afgraven vrij in de vorm van CO2.
Wat betreft de biologische tuinaarde van bioKultura hierbij de voordelen op een rijtje:
• het geeft langdurig voedingsstoffen af waardoor bijmesten niet nodig is;
• het is met een hoog humusgehalte de ideale basis voor je planten;
• Het houdt vocht goed vast en geeft het af, ook wanneer het een keer te droog is geworden;
• het is luchtig van structuur waardoor het wortelstelsel van je plant zich goed ontwikkelt;
• het slaat niet dicht waardoor mos geen kans krijgt;
• Het heeft een lange levensduur omdat voeding in de grond behouden blijft. Je hebt er dus veel minder van nodig dan van andere tuinaarde.

Om de bio-Kultura tuinaarde compost een keer uit te kunnen proberen kan iedere tuinder van Ons Buiten zaterdag 30 september van twee zakken kopen voor €2,- per zak. Wees er op tijd bij want OP = OP.

Wist-je-dat:

• de aarde van een molshoop geweldige potgrond vol leven is?
• je ‘oude’ potgrond kunt mengen met compost en eventueel een heel klein beetje biologische meststof en een heel klein beetje kalk om goede potgrond te krijgen?
  

Commissie Natuurlijk Tuinieren
natuurlijktuinieren@onsbuitenleiden.nl

Een gezonde bodem is belangrijk voor dieren, planten, bloemen én voor onze oogst. De bodem, jarenlang onderbelicht, blijkt een wereld op zich. Een gezonde bodem zit namelijk vol leven. Niet alleen met wormen en insecten maar ook met een duizelingwekkende hoeveelheid bacteriën, schimmels en andere micro-organismen. Al dit leven houdt onze planten gezond en is dus onmisbaar. Chemische middelen schaden micro-organismen. Omdat de planten dan geen hulp meer krijgen van de micro-organismen zijn er steeds meer kunstmatige toevoegingen nodig. Deze zijn giftig voor mensen en andere levensvormen en dus belanden we in een vicieuze cirkel. Het alternatief is erken op een manier die het bodemvoedselweb versterkt in plaats van schaadt.

Hoe werkt het (bodem)voedselweb?
In en op de bodem is het een eten en gegeten worden. Het overzicht van wie wie eet in de bodem, heet het bodemvoedselweb (zie afbeelding). Dit is een complex geheel. Al het levende in en op de bodem is met elkaar verbonden. Interacties, relaties, chemische en fysische processen verbinden alle organismen met elkaar. Ook de mens maakt deel uit van het voedselweb. Immers als we al het levende weg zouden halen van de aarde dan sterft de mens drie keer, zo afhankelijk zijn we van alles wat leeft. Zonder zuurstof houden we het negentig seconden vol. Zonder eten drie dagen en zonder water drie weken. Daarom zijn wij deel van het voedselweb.

Laten we beginnen bij de plant. De plant vormt biomassa door middel van fotosynthese. Simpel gezegd zet de plant zonlicht om in suikers en zuurstof. Via de wortels scheidt de plant koolhydraten en eiwitten uit. Hiermee voeden bacteriën en schimmels zich. Daarom beïnvloeden planten de aantallen en soorten schimmels en bacteriën in de grond. Voedingsstoffen vormen een gesloten kringloop. Elk organisme sterft, wordt gegeten door een ander organisme, of scheidt mest uit. Al die biomassa wordt (zolang zij binnen het ecosysteem blijft) in een aantal stappen afgebroken. Verschillende organismen zorgen hiervoor. Bij deze afbraak komen er voedingsstoffen vrij. Bacteriën en schimmels slaan de voedingsstoffen op. Als zij doodgaan of opgegeten worden, kan de plant hun voedingsstoffen weer opnemen. Bij gebruik van kunstmest verdwijnt een groot deel van de voedingsstoffen in het grondwater. Zónder kunstmest blijven de voedingsstoffen aanwezig in de bodem én beschikbaar voor de plant.

Een gezond bodemvoedselweb bevat ook ziekteverwekkende schimmels en bacteriën. Deze concurreren met ‘goede’ bodemorganismen om voedingsstoffen, lucht, water en ruimte. Een grote diversiteit aan ‘goede’ bodemorganismen houdt ziekteverwekkende schimmels en bacteriën in bedwang. Bovendien vormen schimmels een net rondom plantenwortels. Dit net beschermt de plant tegen pathogene schimmels en bacteriën. Ook bacterieel slijm vangt pathogenen. Sommige schimmels en bacteriën produceren stoffen zoals vitaminen en antibiotica, die de plant gezond houden. Elk lid van het bodemvoedselweb heeft een specifieke rol. Wanneer één element van het voedselweb wordt uitgeschakeld, kan dit drastische gevolgen hebben.

Bron: https://wiki.groenkennisnet.nl/space/BB/11862043/2.1+De+kern%3A+het+bodemvoedselweb

Wist je dat:

• hoewel de humuslaag slechts 5% van de bodem uitmaakt deze de vruchtbaarheid van de bodem bepaalt?
• humus de doorslaggevende factor is voor de stabiliteit van de bodemstructuur?
• zonder humus er geen leven in de bodem mogelijk is?
• organische stoffen onder invloed van lucht worden afgebroken?
• organische stoffen verteren als er geen zuurstof aanwezig is?
• in beide gevallen humus ontstaat die zich vermengt met de minerale bodem zodat een vruchtbare bodem ontstaat?
• Een vingerhoedje grond 1000 eencelligen, 100.000 algen, 400.000 schimmels en 600.000 bacteriën bevat?
• Bacteriën de waterkringloop op aarde in stand houden?
• Een plant het enige levende organisme is dat zelf zijn voedsel kan maken?
  
  In deel 5 van de serie over de bodem zetten we de regenwormen in het zonnetje. Zij nemen een bijzondere plek in de bodem in.

Beemdkroon – Knautia arvensis

Beemdkroon is een overblijvende plant uit de kamperfoeliefamilie en staat op de rode lijst. Reden genoeg om aandacht te besteden aan deze rijkbloeiende plant die ook nog eens lang bloeit. Maar dat niet alleen. Veel verschillende soorten bijen komen nectar drinken omdat de nectar ook voor bijen met een korte tong toegankelijk is. Niet alleen honingbijen maar ook diverse soorten solitaire bijen zoals de Blauwzwarte houtbij en de Breedbandgroefbij, hommels, zweefvliegen en dagvlinders zijn op de beemdkroon te vinden. De knautiabij is zelfs afhankelijk van deze plant en ook de beemdkroonboktor leeft op en van de plant hoewel die in Nederland niet vaak is waargenomen.
Beemdkroon houdt van zon maar verdraagt ook licht schaduw. Knautia, de botanische naam, dankt ze aan de Duitse arts en plantkundige Christian Knaut die van 1654 tot 1716 leefde.
Arvum is het Latijnse woord voor akker, veld en (bouw)land. De soortaanduiding arvensis betekent op akkers of in het veld voorkomend of groeiend. Vroeger heette de plant Scabiosa arvensis omdat ze gebruikt werd bij de behandeling van schurft, Scabies is het Latijnse woord voor schurft, vandaar ook oude Nederlandse namen als Schurftkruid en Grote scabieuse. De Nederlandse naam Beemdkroon betekent kroon van een beemd. Beemd verwijst naar een vochtig tot drassig gras- of hooiland zoals in hooidalen. Omdat daar vroeger geen bemesting plaatsvond, was er een rijke flora.
Het blad gebruikte men vroeger als surrogaatthee. Het jonge blad kun je eten, bijvoorbeeld in een gemengde salade maar echt lekker is het niet hoewel smaken natuurlijk verschillen.

Commissie Natuurlijk Tuinieren
natuurlijktuinieren@onsbuitenleiden.nl

de waterhuishouding van de bodem
In een grillig klimaat is de waterhuishouding ontzettend belangrijk. Het ene jaar hebben we langdurige droogte met hevige plensbuien en het andere jaar hebben we langdurige regen. We maken ons zorgen over de hoogte van het grondwater en tegelijkertijd moeten we overtollig water kunnen afvoeren als de tuin dreigt te overstromen. Waterreservoirs zoals regentonnen en vijver(tje)s zien we volop in onze tuinen en zolang er in droge zomers geen verbod is, kunnen we water voor de planten uit de sloot halen.
Toch is er een eenvoudige manier om ervoor te zorgen dat je niet met water hoeft te sjouwen en je je ook niet druk hoeft te maken over wateroverlast. De bodem kan namelijk de eigen waterhuishouding reguleren als er een vochtbuffer is. Een humuslaag op de bodem is zo’n goede buffer. De planten zijn dan niet afhankelijk van de mens en putten uit de vochtvoorraad die in de humuslaag zit. Bovendien heeft een biologisch actieve bodem, noodzakelijk voor de groei en bloei van planten, humus nodig.
Humus ontstaat door de activiteit van de organismen op en in de bodem. Het is het totaal van dood organisch materiaal in de bodem. Afgebroken en verteerde organische stoffen die zich met de minerale bodem vermengen hebben een vruchtbare bodem als resultaat. De humuslaag bepaalt in hoge mate de vruchtbaarheid van de bodem. Je kunt de humuslaag vergroten door veel organisch materiaal toe te voegen zoals compost en groenbemesters die je onder de grond werkt zodra ze zijn afgestorven. De
bodem is dus blij met een luie tuinder: de oogstresten, afstervende plantendelen en bladeren die je in de herfst laat liggen, vormt het bodemleven allemaal om tot humus en daar hoef je helemaal niets voor te
doen! Humus is de doorslaggevende factor voor de stabiliteit van de bodemstructuur. Zonder humus is er geen leven in de bodem mogelijk.

Wist je dat:

• het organisch materiaal bestaat uit 10% plantenwortels, 5% bodemleven en 85% afgestorven organisch materiaal (= humus)?
• het bodemleven bestaat uit 40% bacteriën en straalschimmels, 40% schimmels en algen, 12% regenwormen en 8% overige diertjes?
• in de ruimte met de meeste wortelvorming, dus een kruimelige bodem, organisch materiaal wordt afgebroken en tot humus gevormd, door o.a. bacteriën, schimmels, regenwormen, slakken, pissebedden, kevers, mijten en insectenlarven?
• humus in de kleibodem, zoals op Ons Buiten, bijdraagt aan een grotere porositeit en daarmee aan een betere luchtigheid en opwarming?
• er twee soorten humus zijn, namelijk voedingshumus en bestendige humus?
• voedingshumus uit plantenresten van kruidachtige, zachte en niet verhoute plantenresten bestaat die snel door bodemorganismen worden afgebroken en een goede voedingsbron zijn voor het bodemleven?
• bestendige humus het slecht afbreekbare materiaal is van houtachtige bestanddelen die veel cellulose of lignine bevatten en daarom langzaam worden afgebroken?
• De stabiele bodemkruimels van de bestendige humus goed zijn voor de biologische activiteit van de bodem en habitat voor veel microben?
• de kleur van de bodem de hoeveelheid humus die hij bevat verraadt? Hoe donkerder de bodem hoe meer humus hij bevat.
• je de hoeveelheid humus kunt aflezen aan de hand van een molshoop omdat mollen aarde uit diepere grondlagen naar boven brengen?
  
  Commissie Natuurlijk Tuinieren